Praktična upotreba diplomatskih pasoša ima dugu istoriju koja seže u daleku prošlost. Prvi su se pojavili u Francuskoj u 17. veku. Tadašnji francuski kraljevi, među kojima i Luj Četrnaesti, uveli su praksu izdavanja specijalnih pasoša, koji su donosiocu davali status predstavnika države. Ovi dokumenti su imali cilj da olakšaju diplomatske aktivnosti i bezbednost izaslanika tokom njihovih čestih, uglavnom i rizičnih, putovanja u inostranstvo. Tokom vremena, ova praksa se proširila i na druge evropske zemlje, a diplomatski pasoši postali su važan alat u međunarodnim odnosima. Savremeni oblik i forma, kakve poznajemo i danas, razvili su se u 20. veku, kada su međunarodna pravila postala preciznija, čemu je tokom posleratnog perioda posebno doprinela delatnost Organizacije ujedinjenih nacija.
Prestiž i jedinstvena reputacija ovih dokumenata iz različitih faza istorije snažan su izazov kolekcionarima da sakupljaju, proučavaju, tumače i porede ove dokumente.

Pasoš čuvenog srpskog diplomate raritet među kolekcinarima

Kako bismo saznali koja se magija krije u njima, obratili smo se jednom od najpoznatijih kolekcionara pasoša u svetu, koji je zahvaljujući profilima na društvenim mrežama koje prate hiljade ljudi iz svih delova planete postao i jedan od najvećih popularista ove grane kolekcionarstva. Dr Ros Nočimson je lekar iz Nju Džerzija i vlasnik naloga Vintage Passport Collector na mrežama „Instagram“ i „Jutjub“, na kojima predstavlja primerke iz svoje kolekcije i širi interesovanje za sakupljanje i izučavanje starih putnih isprava. Osim što nam je otkrio tajne ove jedinstvene pasije, upitali smo ga i za mesto putnih isprava Kraljevine Srbije i Kraljevine Jugoslavije u kolekcionarskim okvirima.
Njegova zbirka koju pasionirano popunjava duže od tri decenije obuhvata dokumente iz gotovo stotinu država i iz različitih epoha. Kolekcija ovog lekara iz Nju Džerzija obuhvata i više starih srpskih putnih isprava, među kojima je i jedan muzejski raritet – pasoš čuvenog srpskog diplomate, poslanika, književnika i važnog aktera srpske političke scene s početka 20. veka Jovana M. Jovanovića Pižona, iz vremena kada je bio poslanik u Londonu.

Pasoši kraljevina Srbije, SHS i Jugoslavije slični su dokumentima drugih evropskih zemalja tog vremena. Što se tiče kvaliteta, srpski dokumenti iz perioda pre 1919. godine napravljeni su od jeftinijih materijala, sa vodenim žigom na papiru nižeg kvaliteta i zakovicama od običnog čelika, koji vremenom rđa. Među srpskim pasošima do 1919. godine u svojoj kolekciji imam više isprava pripadnika Srpske vojske i diplomata. Takođe, posedujem diplomatski pasoš novinara iz tog vremena. Vredni primerci koje posedujem pripadali su vojnicima i izdati su na Krfu, i zbog retkosti i jedinstvenosti svrstavam ih među neke od najvrednijih dokumenata moje zbirke“, ističe dr Nočimson.
Nakon stvaranja Kraljevine Jugoslavije, počela je izrada putnih isprava od kvalitetnije hartije i kartona, u crvenim koricama i u uz standardizaciju tipičnu za tridesete godine 20. veka. Diplomatski pasoši, kakva je praksa i danas, bili su drugačije dizajnirani.
„Diplomatski pasoši Kraljevine Jugoslavije imali su crni omot, u okviru koga je bila knjižica čiji se listovi obično karakterišu oznakom 9h11, uključujući uvodnu stranu i prostor za vize. Kvalitet papira nije bio baš najbolji, pa je česta pojava rupica na preklopima. Isprave iz Poljske i Finske toga vremena, s obzirom na vrstu upotrebljenog papira, nešto su bolje, dok su najfinije izrade bili francuski pasoši. Jedan od mojih omiljenih jugoslovenskih pasoša iz kasnih dvadesetih i ranih tridesetih godina je isprava glumca Slavka Lajtnera, jevrejskog porekla, koji je ubijen u logoru NDH tokom Drugog svetskog rata. Fotografija u njegovom pasošu je izuzetna i uvek se rastužim kada god je pogledam“, kaže naš sagovornik.
Detaljnije o diplomatskim pasošima, dokumentima visoke reputacije ekskluziviteta pa i arome diskrecije i mistike kao i brojne teme iz oblasti diplomatije, kulture i bogatog istorijskog nasleđa Srbije, možete pronaći u magazinu Dipos.