Svestrani ekonomista, političar, diplomata, istoričar i publicista ostavio je dubok trag u mnogim oblastima i svojevrsni je most između srpskog i britanskog naroda. Profesor dr Aleksandar Rastović, direktor Istorijskog instituta u Beogradu i ekspert za srpsko-britanske odnose, naglašava da proučavanje uzajamnih veza nema značaj samo za naučnu javnost već je i važan putokaz srpskoj politici i društvu za adekvatno određenje prema ulozi i uticaju velike imperijalne sile kao što je Velika Britanija na prostoru Balkana i ovog dela Evrope

Čedomilj Mijatović, jedan od najdarovitijih srpskih diplomata i ujedno jedan od najuticajnijih političara i ministara inostranih dela Kneževine i Kraljevine Srbije, bio je ličnost posebnog senzibiliteta i razuđenih interesovanja. Po osnovnoj vokaciji ekonomista i utemeljitelj ekonomske nauke u Srbiji, ali istovremeno i pasionirani znalac istorije, ljubitelj novinarstva, prvi stalni srpski novinski dopisnik iz Londona i sa londonske berze, najvredniji prevodilac sa engleskog na srpski jezik u 19. veku. U tri navrata bio je ministar inostranih poslova Srbije, čovek od posebnog poverenja kralja Milana. Njegovi politički uzori bili su engleski političari Vilijem Evert Gledston i lord Robert Sesil Solzberi. Kao vešt diplomata, omiljen u britanskim diplomatskim i javnim krugovima zbog svoje uglađenosti, gospodskog stila ponašanja, odličnog znanja engleskog jezika, u tri navrata je bio srpski poslanik u Londonu (1884-1886; 1895-1900; 1902-1903). Posle Majskog prevrata 1903. ostao je da živi u Londonu do smrti 1932, neprekidno zastupajući srpske interese u Britaniji.

Portret Čedomilja Mijatovića, čoveka koji je svojim delom i sveukupnim angažmanom povezao Srbiju i Ujedinjeno Kraljevstvo ovako iscrtava prof. dr Aleksandar Rastović, naučni savetnik i direktor Istorijskog instituta u Beogradu. Kao vrsni poznavalac diplomatskih i političkih odnosa Srbije i Velike Britanije, on naglašava da ova renesansna ličnost srpske politike, diplomatije, ekonomije i kulture, zajedno sa suprugom Elodi Loton Mijatović, zauzima nezaobilazno mesto u proučavanju britansko-srpskih odnosa, druge polovine 19. veka, posebno u kulturnoj ravni. Razgovor o Mijatoviću neminovno vodi i u širi kontekst srpsko-britanskih odnosa u prošlosti i sadašnjosti. Jer teško da postoji ličnost koja bolje povezuje Beograd i London, Srbiju i Englesku, srpsku i britansku krunu nego što je to „poslednji viktorijanac“.

Ko je bio Čedomilj Mijatović?

„Mijatović je bio poznat po brzom sklapanju novih poznanstava i prijateljstava u britanskim političkim i društvenim krugovima. Veoma dobro je poznavao viktorijansko društvo, izvrsno govorio engleski jezik, imao lepe manire koji su imponovali predstavnicima tamošnje intelektualne i političke elite. Inače, važio je za velikog anglofila i Englezi su ga veoma cenili. Načinio je prevode mnogih kapitalnih engleskih knjiga”, ukazuje Rastović i podseća i na važne humanitarne i prosvetiteljske misije njegove supruge Elodi Loton.

„Mnogobrojnim vezama sa različitim krugovima engleskog društva i tekstovima u engleskoj štampi, ona je u velikoj meri popularisala srpski narod u Engleskoj. Posebno značajnu ulogu je odigrala u organizovanju humanitarnih akcija za vreme srpsko-turskih ratova 1876–1878. godine, kada je sakupila značajnu materijalnu i novčanu pomoć za srpsku vojsku i dala moralnu podršku oslobodilačkoj borbi srpskog naroda. Međutim, njen najveći doprinos je bio u sferi prevodilaštva. Najznačajnije delo iz oblasti istorije koje je objavila bila je knjiga Istorija moderne Srbije izašla u Londonu 1872. godine, preko koje je želela da upozna englesku javnost sa posebnim karakterom i životom srpskog naroda i genezom srpske države. Ovo važno istoriografsko delo ostalo je neopravdano zapostavljeno, pa čak i zaboravljeno u srpskoj istoriografiji“, dodaje Rastović.

Naš sagovornik ističe ogromne Mijatovićeve zasluge u širenju istine o Srbiji i srpskom narodu u britanskoj javnosti krajem 19. i na početku 20. veka. Iako izopšten iz srpskog društva nakon Majskog prevrata 1903. godine kao veliki obrenovićevac, on je sve do smrti neumorno radio na popularisanju srpske stvari u britanskoj javnosti. To je posebno došlo do izražaja tokom Velikog rata kada je objavljivao brojne novinske tekstove u prestižnim britanskim listovima u kojima je obrazlagao ratne ciljeve Srbije, ali i upoznavao britansko mnjenje sa tragičnim razmerama rata i ratnih razaranja. Pisao je i o katastrofalnim posledicama epidemija i bolesti u Srbiji i apelovao na Engleze da prikupe pomoć u hrani i lekovima za ugroženo srpsko stanovništvo“, napominje profesor Rastović.

Značaj para Mijatović-Loton naš sagovornik je uočio proučavajući širi okvir srpsko-britanskih odnosa, koji u ranijoj srpskoj istoriografiji nisu celovito istraživani. Pripremajući se za naučna istraživanja u okviru magistarskog rada, a potom i doktorske disertacije sa profesorima i kolegama (akademici Mihailo Vojvodić, Čedomir Popov, Slavenko Terzić), nametnula se potreba da se dublje istraže politički, privredni, kulturni odnosi između Kneževine i Kraljevine Srbije i Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske u 19. i u 20. veku. Bio je to ambiciozan projekat koji je podrazumevao dugogodišnja obimna istraživanja diplomatske i ostale arhivske građe, proučavanje brojne strane literature, ali i domaće bibliografije o srpsko-britanskim odnosima u prošlosti.

Kompletan tekst, kao i brojne teme iz oblasti diplomatije, kulture i bogatog istorijskog nasleđa Srbije, možete pronaći u Dipos Magazinu.