Hilandar je barometar srpskog naroda. Sav značaj drevne svetogorske svetinje, njegove duhovne aspekte ali i neprestanu molitvu koja se za srpski narod i državu duže od 820 godina uznosi na ovom mestu, ovako je jezgrovito sažeo Sveti vladika Nikolaj Velimirović. Umni duhovnik bio je duboko svestan da je srpski manastir na Gori Atos, u jedinstvenoj monaškoj državi koja od Srednjeg veka živi svoj neprekinut bogougodni život, najvažnija svetinja srpskog naroda i najbogatija riznica njegove umetnosti, kulture, prosvete, nauke… Hilandar je bio srpska država i kada država nije postojala, bio je crkva i u bezbožnim vremenima, a u svim epohama monaški predano pohranjivao je kolektivno sećanje, sačuvavši ne samo materijalne tragove bogate prošlosti nego i pamćenje i identitet našeg naroda.

Zadužbina Svetog Save, osnivača srpske crkve i njegovog oca, Stefana Nemanje ili Svetog Simeona, utemeljitelja srpske države, jedna je od odrednica sa najviše značenja u zamišljenom leksikonu srpske duhovnosti. Jer Hilandar je osmovekovno žarište najčistije pravoslavne vere, svetilište i mesto hodočašća, ali i tvrdi trezor sveukupne nacionalne kulture, verni čuvar tradicije i najbolja duhovna škola našeg naroda.
Zahvaljujući geografskom položaju van matice, kao i specifičnoj misiji i monaškom ustrojstvu Svete Gore, Hilandar je jedina ustanova našeg naroda koja deluje u kontinuitetu od Srednjeg veka do danas. Ovaj manastir je kopča savremene Srbije sa svojim korenima, koja nijednog trenutka svog dugog trajanja nije popustila. Svetogorska svetinja, uprkos istoriji punoj dikontinuiteta, prekida, revolucija, zaokreta i zaborava, tokom svih vekova bila je most povezivanja srpske savremenosti i njegovih izvorišta.

Hilandar je najjužnija tačka srpske kulture i duhovnosti. Od kada su Sava i Simeon, sklonivši se iz materijalnog sveta, udarili manastirske temelje 1198. godine, Balkanom je minulo na desetine naroda, vera, ideologija i poredaka. Države su menjale, pomerale, širile i smanjivale se. Okupacija bezbroj, vojski i zavojevača. Takođe, tehnološka dostignuća stizala su jedno drugo, menjajući način života, poglede i izbore ljudi. U tom istorijskom metežu istinski fascinira mir hilandarskog trajanja i prilježnost njegovih igumana i monaha da svojim molitvama i poslušanjima osvetljavaju srpski narod.
Hilandar je prvi srpski univerzitet, a zahvaljujući sintezi hilandarskog znanja srpski narod je ušao u evropsku hrišćansku civilizaciju i postao njen važan deo.

O Hilandaru je mnogo rečeno i pisano, o njegovom duhovnom i kulturnom značaju naročito, ali se najmanje zna o njegovoj verovatno najvećoj ulozi u najtežim vremenima. Srpska carska lavra na Svetoj Gori je tokom osmanske vlasti bio jedini deo Srbije na kome je eksteritorijalno očuvana srpska državnost. Na njemu se pravno temelji obnova Srbije u 19. veku.
„Istorija Hilandara pokazuje da su njegovi monasi odigrali veliku ulogu u životu Srpske crkve, najpre u njenom organizovanju, a zatim rukovođenju. Najsposobniji hilandarci su se vraćali u maticu da bi, obično po želji srpskog kralja, zauzeli rukovodeće položaje – od episkopa do arhiepiskopa. Hilandar je postao jedan od najznačajnijih kulturnih i verskih centara srednjovekovne Srbije. Veze srpskog svetogorskog manastira sa matičnom zemljom su ostale trajne i stoga je istorija Hilandara deo prošlosti srpskog naroda“, zapisala je akademik Mirjana Živojinović u monografiji “Istorija Hilandara: od osnivanja manastira 1198. do 1335. godine.

Hilandarska riznica je jedna od retkih u svetu koja se može pohvaliti mnogobrojnim jedinstvenim, unikatnim blagom koje se slivalo u Hilandar iz celog sveta. Blago predstavlja duhovnost koja daje smisao vrednosti svih materijalnih predmeta koji su u Hilandaru. Svaki materijalni predmet ima tačno određeno značenje i svoju ulogu u duhovnom svetu. Mnogi predmeti su i dalje bogoslužbeni i za monahe imaju isključivo duhovnu vrednost.

Profesor Dušan Milovanović, verovatno najveći istraživač Hilandara, pedantno je popisao relikvije koje čuva ova svetinja. U hilandarskim riznicama, hramovima i arhivama čuva se oko 3.500 ikona od kojih je oko 1.500 ikona srednjovekovnih, među kojima je osam čudotvornih i spadaju u najvrednije primerke vizantijske umetnosti poštovane od većine hrišćanskog sveta; 507 rukopisnih povelja srednjovekovnih vladara; 1.041 unikatnih rukopisnih knjiga sa ukupno 312.000 strana; svitke; 80 starih štampanih knjiga od 15. do 17. veka, 40.000 knjiga od 15. veka do danas.

Detaljnije o Hilandaru i njegovoj riznici kao i brojne teme iz oblasti diplomatije, kulture i bogatog istorijskog nasleđa Srbije, možete pronaći u magazinu Dipos.