Ćirilica je vrlo staro pismo, nastalo u vreme postojanja staroslovenskog jezika. Tokom istorije proširila se među svim Slovenima pravoslavnog obreda a od XII veka postala je glavno pismo ovih naroda.
Iako je ćirilica jedno od dva službena pisma u Srbiji, za srpski narod ona je mnogo više od toga – simbol je kulturnog identiteta, istorije i jezičke posebnosti. Nastala je u 9. veku i kroz istoriju je oblikovala i čuvala jezik, književnost i duhovnost. Njome su pisani prvi zakoni, pesme, evanđelja, povelje, a danas i knjige, udžbenici, časopisi, naučna dela. Prema rečima akademika Matije Bećkovića „Ćirilica je duhovni DNK naroda koji njome piše.“

Pesnički rečeno, ćirilica je spona između onog što smo bili i onog što jesmo. Nije slučajno što je, upravo na ovom pismu, ispisan „Gorski vijenac“, što je 1494. godine na Cetinju, u štampariji Crnojevića odštampan „Oktoih“ prva ćirilična knjiga Južnih Slovena, što je na njemu usvojen Dušanov zakonik ili što su baš njeni oblici urezani u ploče Hilandara, Dečana i Studenice.
U Srbiji ćirilično pismo ima jasno definisani status ustavom zaštićenog pisma, čime se potvrđuje poseban identitetski i kulturni značaj. Prema našem Ustavu, službeni jezik u Srbiji je srpski, a službeno pismo – ćiriličko. Ova odredba čini ćirilicu ne samo sredstvom komunikacije, već i simbolom državnosti i kulturnog kontinuiteta.
Pored toga, njeno korišćenje uređeno je Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisma. Obavezna je u aktima državnih organa, javnih institucija, prosvete, kao i u medijima koji se finansiraju iz budžeta. Ćirilica je takođe prepoznata Zakonom o kulturi kao deo kulturnog nasleđa Srbije. To je ujedno i razlog zbog kojeg je i ovaj Magazin koji čitate napisan upravo ćirilicom, jer je naše Društvo aktivno uključeno u očuvanju naše kulturne baštine.
Prema rečima profesora dr Srete Tanasića, naučnog savetnika Instituta za srpski jezik SANU „Ćirilica je jedino srpsko nacionalno pismo i ključni element kulturnog identiteta srpskog naroda. Najveći deo srpske kulturne baštine, uključujući najznačajnije njene spomenike poput Miroslavljevog jevanđelja, napisan je ćirilicom. Ona je suštinski deo našeg kulturnog nasleđa kojim bi trebalo da se ponosimo“.
Proslavljeni srpski reditelj Emir Kusturica još je jezgrovitije definiše organsku vezu ćiriličkog pisma i trajanja srpskog naroda.
„Ćirilica je naše pamćenje. Ona je grafičko lice srpskog naroda – rekao je Kusturica.
Svoj grafički lik, međutim, srpski narod nije stekao ni lako ni preko noći. U današnjoj ćirilici sabran je predani rad generacija učenjaka od Srednjeg veka do danas. Njeni koreni vezuju se za delo Svetih Ćirila i Metodija, koji su u 9. veku stvorili glagoljicu kao prvo pismo prilagođeno slovenskim glasovima, a u čast solunske braće 24. maj ustanovljen je kao Dan slovenske pismenosti i kulture. Njihovi ništa manje važni učenici, Kliment i Naum, sastavili su novo pismo – ćirilicu, koje je objedinilo.

Ali pojavio se problem na prostoru srednjovekovne Srbije – staroslovenski jezik, prvi književni jezik svih Slovena, nikada nije bio govorni jezik srpskog naroda. Na ovom jeziku vršena je služba u crkvi. Tako nastaje srpska redakcija – srpskoslovenski, sa više narodnih reči koji takođe nije bio govorni jezik, ali su na njemu u crkvi pevane molitve.
Paralelno sa turskom okupacijom, Crkva je u Srbiju pozvala ruske učitelje koji su sa sobom doneli ruskoslovenski jezik, koji se u pravoslavnim crkvama balkanskih Slovena zadržao do danas, sa manjim razlikama. Međutim i taj jezik je narodu bio nerazumljiv, pa su u pisanju i govoru ponovo unošeni elementi narodnog srpskog jezika. Nastala je mešavina jezika u nauci je poznata kao slavjanoserbski jezik, koji je ostao u upotrebi, kao zvaničan književni jezik, do kraja 19. veka.
Priča o srpskoj ćirilici, ipak, neodvojiva je od Vuka Stefanovića Karadžića, koji se zalagao se za upotrebu narodnog jezika kao književnog. Smatra ne samo njenim tvorcem, već i najagilnijim promoterom načela „piši kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano“. Vuk se time oslonio na delatnost filologa Save Mrkalja, koji se zalagao za reformu pisma i pravopisa na načelu „jedan glas – jedno slovo“ i sačinio kodifikovani sistem pisane komunikacije, ali i jedan od stubova našeg identiteta. Ono povezuje epohe, zemlju i jezik i internacionalni je brend Srbije. Vukovo pismo tako je postalo simbol Srbije.
Karadžić je u reformi izbacio suvišna slova iz ruske ćirilice, zadržao 24 staroslovenska znaka, preuzeo J iz latinice i uveo pet novih slova – Ć, Đ, DŽ, NJ i LJ.

Kada bi se organizovao izbor za najlepše slovo srpske ćirilice, koja se po imenu njenog tvorca, nekada nazivala i „vukovica“, velika je šansa da bi pobedilo slovo „Ć“. Stručnjaci za pismo i tipografiju kažu da je ovo slovo vizuelno elegantno, kaligrafski privlačno i izazovno, ritmično i hamonično. Ovo pismeno, međutim, nosi i dodatnu identitetsku vrednost, jer je uz još nekoliko drugih Vukovih slova, jasno obeležje srpskog jezika.
Ono što je „Ć“ među ostalim slovima, to je i srpska ćirilica među drugim pismima. Ona je Srbiji, kako to slikovito ukazuju filolozi, ono što je koren stablu. Kao svetinja koja se čuvala i nasleđivala kroz vekove, ćirilica danas nije samo pismo – ona je glas predaka i trajna veza koja spaja epohe, zemlju i jezik.
Zbog toga ne čudi da se izgradnje prvog srpskog Muzeja ćirilice u Rači u blizini istoimenog manastira i Bajine Bašte finansirana od države kao projekat nacionalne važnosti.
Prema rečima Siniše Spasojevića, inicijatora i rukovodioca ovog projekta, projekat je zasnovan na zaostavštini prepisivačke škole u manastiru Rača (zadužbini kralja Milutina) za vreme Osmanlija, kada je sačuvan veliki broj vrednih srednjovekovnih knjiga. Pored toga, za vreme Drugog svetskog rata u ovom manastiru sačuvano je čuveno „Miroslavljevo jevanđelje“, rukopis najlepše srpske ćirilice.
Muzej čije je svečano otvaranje planirano u 2025. godini, predstavljaće važan kulturni centar i biće posvećen očuvanju i promovisanju jednog od najvažnijih delova srpske kulturne baštine.

Detaljnije o ćirilici kao i brojne teme iz oblasti diplomatije, kulture i bogatog istorijskog nasleđa Srbije, možete pronaći u Dipos Magazinu.