Beograd, grad na vodi koji je dugo bez vode! Ovim rečima je Bogdan Bogdanović, poznati arhitekta, profesor i vizionar, opisao svoj voljeni grad osamdesetih godina prošlog veka.

Beograd, kao grad na ušću dve važne reke, živeo je dugo pored vode, ali daleko od nje. Ideja da se iskoristi ovaj položaj postojala je još od vremena kneza Miloša, ali je ostvarena tek decenijama kasnije, kroz projekat “Beograd na vodi” koji je pokrenuo predsednik Srbije Aleksandar Vučić.

U 16. veku, Beograd je imao dve luke – trgovačku na Dunavu i vojnu na Savi. Tokom 18. veka, Austrougarska osvaja grad, što pokreće preseljenje hrišćanskog stanovništva na savsku obalu, gde se već nalazilo naselje Savsko selo.

Urbanizacija Savamale započinje početkom 19. veka, pod vođstvom kneza Miloša Obrenovića, koji je prepoznao potencijal savske obale i preselio trgovački deo grada na taj prostor. Iako su inicijalni planovi za izgradnju abadžijske čaršije naišli na otpor, knez Miloš je, besan, naredio preseljenje celog kraja u Palilulu, gde je podignuta čaršija sa 46 dućana.

Savamala postaje jezgro grada, sa mnogim važnih građevina koje su nicale duž Topčiderskog druma, poput Sovjeta, Vaznesenjske crkve i Ministarstva finansija.

Razvoj železnice i izgradnja Železničke stanice 1884. godine, kao i Železničkog mosta na Savi, doprinose daljem širenju grada ka rekama. Nasipanje Bare Venecije omogućilo je izgradnju Beogradskog sajma, a venecijansko naselje postaje deo Savamale.

Tokom vremena, razvoj infrastrukture poput železnice i izgradnja novih naselja uticali su na promene u gradskom tkivu, ali ideja o spuštanju grada ka rekama nije bila zaboravljena. Izmeštanje železničke stanice, planovi za širenje ka zapadu i uređenje priobalja bili su deo raznih urbanističkih planova, ali su se često suočavali s preprekama i otporom.

Iako su postojali planovi poput Generalnog plana iz 1923. za spuštanje grada na reke, mnogi od njih nisu realizovani. Čak ni izgradnja stanice Prokop nije dovela do ostvarenja snova o varoši na vodi.

Projekat “Europolis – grad na rekama” iz devedesetih godina ostao je neostvaren, ali je pokrenuo diskusiju o revitalizaciji Savamale i Bare Venecije.

Početkom 21. veka, projekat “Beograd na vodi” konačno je zaživeo. Uprkos izazovima kao što su politička nestabilnost i pandemija, radovi su započeti i danas Beograd na vodi predstavlja jedan od najvećih mešovitih projekata u Evropi.

Stambene i poslovne zgrade, tržni centar, hoteli – sve to čini novi urbani centar Beograda. Nakon gotovo dva veka, grad se ponovo približio svojim rekama, darujući svojim stanovnicima moderan i funkcionalan prostor za život i rad.

Beograd na vodi nije samo arhitektonski projekat, već simbol transformacije i obnove grada, pokazujući da je vizija i upornost ključna za ostvarenje velikih urbanističkih ideja.

Tekst iz poslednjeg broja DIPOS magazina, više na: https://dipos.rs/wp-content/uploads/2024/01/DIpos2023_small-1.pdf