Posleratna Jugoslavija i njena diplomatija uspešno je izbegla zamku blokovskog svrstavanja, a zajedno sa drugim državama iz svih krajeva sveta uspešno je uspostavila sasvim novi princip u svetskoj politici

Treći put. Ovaj izraz najkraće opisuje pravac Jugoslavije posle Drugog svetskog rata, zahvaljujući kome je Beograd decenijama zauzimao jedno od ključnih mesta globalne politike. Nerazvrstavanje u odnosu na dominantne blokove predvođene Sovjetskim Savezom i Sjedinjenim Američkim Državama i težnja ka vođenju samostalne politike izrodili su ideju nesvrstanosti, koja je unela sasvim novi princip u spoljnopolitičkim odnosima tokom Hladnog rata. Ovaj, po mnogo čemu, autentičan pokret rođen u jeku najoštrijeg hladnoratovskog zaoštravanja, bio je tiha ali važna diplomatska pobeda koja je ubrzala razvoj naše zemlje, doprinela njenoj reputaciji u svetu, a čije tekovine prepoznajemo i danas.

Istoričar Aleksandar Raković, naučni savetnik Instituta za noviju istoriju Srbije, podseća na državno-pravni kontinuitet Kraljevine Jugoslavije i socijalističke Jugoslavije, ali i naglašava brojne koristi za državu i građane izdejstvovane veštim diplomatskim balansiranjem između Istoka i Zapada. Šire posmatrano, Kraljevina Srbija bila je važan faktor balkanske politike, Kraljevina SHS/Jugoslavija evropske i mediteranske, a socijalistička Jugoslavija – svetske politike.

                                            Prva konferencija Pokreta nesvrstanih, održana 1961. godine u Beogradu / Foto: Muzej Jugoslavije 

„Razlaz sa Informbiroom zbog različitog viđenja socijalizma, doveo je 1948. do jugoslovenskog političkog sukoba s Moskvom, ali istovremeno to je bio veliki spoljnopolitički zaokret Beograda. Velika Britanija i SAD su posle analiziranja situacije uvidele da sukob nije fingiran i da bi Jugoslaviju trebalo iskoristiti za približavanje Zapadu. Zaokret Jugoslavije najpre je primećen na planu ekonomije, jer je već od sredine pedesetih privredni sistem, uprkos socijalističkom uređenju, bio vezan za Zapad. Napuštena je politika stezanja kaiša, a država je stimulisala potrošačku kulturu čemu su dopinosili i strani krediti“, objašnjava Raković.

Sukob sa SSSR okončan je Staljinovom smrću 1953. godine. Beograd i Moskva u narednim godinama sredili su odnose, ali to Jugoslaviju nije vratilo u socijalistički blok. Tito je imao saznanja o Konferenciji azijsko-afričkih koja je u aprilu 1955. održana u Bandungu, a čije su odluke bile sasvim slične načelima jugoslovenske politike. S tim u vezi, nakon posete Tita Indiji i Burmi 1954/55. i u povratku Titovog susreta s egipatskim predsednikom Naserom, postavljene su osnove za jugoslovensku politiku trećeg puta. Bila je to politika dekolonizacije, mirne koegzistencije, antisegregacije odnosno neutralnosti i nerazvrstavanja, a kasnije i nesvrstanosti.

U Pokretu nesvrstanih je od 1961. bilo država najrazličitijih uređenja: komunističkih i socijalističkih država, monarhija, parlamentarnih demokratija, ali i pravoslavnih teokratija kakav je bio Kipar, s „Kastrom Mediterana“ arhiepiskopom Makariosom na čelu.

„Pokret nesvrstanih je bio efikasan način da Jugoslavija izbegne bilo kakvu potpunu zavisnost od suprostavljenih blokova. Naime, jugoslovenska privreda bila je nedorasla zapadnoj, ali itekako sposobna za privredne proboje u zemljama Trećeg sveta. S tim u vezi, Beograd je postao globalni politički i kulturni centar. Takođe, politika nesvrstanosti donela je Jugoslaviji saveznike s kojima je dobila glasačku moć u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija. Pokret nesvrstanih postao je snaga na koju mu morali da računaju lideri oba suprostavljena bloka – i NATO i Varšavski pakt“, ističe naš sagovornik.

Kompletan intervju pročitajte u našem Dipos Magazinu.