SRPSKE DIPLOMATE

Miloš Crnjanski rođen je 26. oktobra 1893. godine u Čongradu, mestu koje je pripadalo tadašnjem Austrougarskom carstvu. Odrastao je u porodici koja je gajila duboko rodoljubiva osećanja prema Srbiji i do kraja života bio je veran svom narodu.

Prema vlastitim rečima, bio je osrednji đak sve do petog razreda gimnazije, odnosno očeve smrti, kada je doneo odluku „da će ubuduće biti među prvima“, što je i ostvario. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je studirao književnost, a za vreme studija uređivao je list „Dan“ i otkrio svoj veliki novinarski talenat.

Bio je i svedok i učesnik Prvog svetskog rata, a to bolno iskustvo provlačilo se kroz ceo njegov život i stvaralaštvo.

PRVI SVETSKI RAT

Vest o ubistvu austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda zatekla je Miloša Crnjanskog u Beču.

„Za ubistvo austrougarskog prestolonaslednika u Sarajevu čuo sam posle ručka, jednog sunčanog dana u Beču dok sam igrao bilijar. Konobar nam je preneo tu novost koju mu je neko javio telefonom. Niko od prisutnih nije bio užasnut tom vešću, iako se danas misli da je čitav grad bio u haosu. Ali zapravo, niko nije gasio muziku sve do uveče. Tek se predveče neko setio da je stiša. Epoha valcera se završila,“ pisao je Crnjanski.

U Beču je bio mobilisan u austrougarskoj vojsci i poslat na Galicijsko polje da se bori protiv Rusa. Kako je bio ranjen, većinu rata proveo je u samoći u ratnoj bolnici. Međutim, doživljaji sa ratišta obeležiće čitavo njegovo pripovedanje i, na ovim prostorima, jedinstveni stil pisanja, preispitivanja i traženja smisla života. Stvorio je novi pravac avangardne književnosti, poznat kao sumatraizam. Lutanje, strah, beznađe, maštanje i besmislenost stradanja ostaće najupečatljiviji motivi tog doba.

DIPLOMATIJA 

1920. godine Crnjanski se upoznao sa Vidom Ružić, ćerkom nekadašnjeg ministra prosvete Dobrosava Ružića, sa kojom se ubrzo venčao. Sa stečenom diplomom Filozofskog fakulteta u Beogradu, predavao je u pančevačkoj gimnaziji i bio profesor IV beogradske gimnazije.
Novo poglavlje u životu književnika otpočinje sredinom 1928. godine kada je, kao veoma zapaženi novinar beogradskog dnevnog lista ,,Vreme”, bio postavljen na mesto atašea za štampu ambasade u Berlinu.

Po izbijanju Španskog građanskog rata, sa stečenim velikim novinarskim iskustvom, Crnjanski je izveštavao iz Frankovog štaba, a nakon Španije, u Rimu je radio kao savetnik za štampu pri jugoslovenskom poslanstvu i kao dopisnik iz glavnog grada Italije.
Kako se fašistički režim u Rimu zaoštravao i postajao sve represivniji prema stranim novinarima, svi koji su bili označeni kao protivnici režima bili su proterivani, što Crnjanskom i tadašnjoj Jugoslaviji nikako nije išlo u prilog. Procena vlade bila je da je bolje ostati u Rimu i imati informacije iz samog izvora. Međutim, po izbijanju Drugog svetskog rata Crnjanski je evakuisan iz Rima i preko Madrida i Lisabona avgusta 1941. godine odlazi u London.

U kapitalnom delu,,Embahadama” detaljno je opisao svoje diplomatske aktivnosti, uključujući i detalje evakuacije iz Rima. Delo je objavljeno posthumno 1985. godine.

GODINE EMIGRACIJE 

Kao protivnik Tita i komunističke ideologije, Drugi svetski rat i dugi niz poratnih godina Crnjanski je proveo u emigraciji u Londonu, gde je uzeo i britansko državljanstvo.
U glavnom gradu Britanije jedno vreme je radio na mestu savetnika za štampu pri jugoslovenskoj emigrantskoj vladi, ali da bi preživeo radio je i kao knjigovođa u obućarskoj radnji i kurirskoj službi jednog izdavačkog preduzeća, dok je paralelno stekao diplomu za hotelijerstvo na Univerzitetu u Londonu.

Duge i mučne godine u emigraciji su mu teško padale. 1951. godine stiče britansko državljanstvo i piše svoja dva remek-dela ,,Roman o Londonu”, ,,Drugu knjigu Seoba” kao i poemu ,,Lament nad Beogradom”.

POVRATAK U SRBIJU 

U Beograd se vratio tek 1965. godine, gde je preminuo mesec dana nakon svog 84. rođendana, 1977. godine.
Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu. Njegova lična biblioteka se čuva u piščevom legatu Narodne biblioteke Srbije. Po zaveštanju osnivača Zadužbine Miloša Crnjanskog, Vidosave Crnjanski, u njegovu čast je ustanovljena Nagrada Miloš Crnjanski sa ciljem da podstiče književno stvaralaštvo u Srbiji.

KNJIŽEVNI RAD 

Prvu pesmu „Sudba“ Miloš Crnjanski objavio je u somborskom dečjem listu „Golub“ 1908. godine.
Književnu javnost uzburkao je svojom čuvenom zbirkom pesama ,,Lirika Itake” 1919. godine. Kasnije je objavio i knjigu pripovedaka ,,Priče o muškom” (1920), kao i ,,Dnevnik o Čarnojeviću” (1921). U delovima je objavljivao svoje remek-delo, roman ,,Seobe” u Srpskom književnom glasniku, koje će u formi knjige izaći iz štampe 1929. godine.

Za to delo dobio je nagradu SANU 1930. godine, a nedugo zatim objavljuje i ,,Ljubav u Toskani” i ,,Knjigu o Nemačkoj”.
Odmah po okončanju Drugog svetskog rata bio je skrajnut iz sistema obrazovanja od strane komunističke vlasti. Tek 80-ih je predloženo vraćanje njegovih dela u nastavni plan i program.